Z mojej perspektywy (mojego pokolenia?) dokonuje się stopniowe (i jakościowo różne względem wcześniejszych osiągnięć?) umiędzynarodowienie polskiej nauki o stosunkach międzynarodowych (ewentualnie, jeśli uznać, że nauka jest jedna – światowa – to należałoby chyba mówić o włączaniu polskich naukowców w krwiobieg światowej nauki o stosunkach międzynarodowych).
Dokonało się to przez:
(1) międzynarodowe konferencje i
(2) warsztaty dla młodych naukowców zorganizowane w Polsce,
(3) samoorganizację polskich badaczy oraz
(4) zewnętrzną analizę i autodiagnozę stanu polskich badań.
Konferencje międzynarodowe
Jednym z pierwszych takich wydarzeń była dla mnie 9. konwencja Stowarzyszenia Studiów Międzynarodowych Europy Środkowej i Wschodniej (Central and East European International Studies Association, CEEISA).
Odbyła się ona w dniach 20-22 września 2012 r. na Uniwersytecie Jagiellońskim w Krakowie.
Z mojej perspektywy, szczególnie inspirujący był udział w niej m.in. Patricka Thaddeusa Jacksona (Uniwersytet Amerykański w Waszyngtonie), który dwa lata wcześniej opublikował książkę pt. ?The Conduct of Inquiry in International Relations: Philosophy of Science and Its Implications for the Study of World Politics? (Routledge, 2010).
Jednak jeszcze ważniejszą rolę odegrała zorganizowana w trakcie tej konferencji debata pt. ?The IR Scholarship in Central and Eastern European Countries: On Its Way to Cross the Regional Boundaries?. Z własnej głupoty nie mogłem przysłuchiwać się tej debacie, ale jej zapis uważam za najważniejszy zbiór wskazówek, co do pożądanego kierunku rozwoju nauki o stosunkach międzynarodowych w Polsce, w tym kroków na rzecz większego umiędzynarodowienia dyscypliny. Organizatorami ten debaty byli prof. Jacek Czaputowicz oraz dr Anna Wojciuk.
Z kolei w dniach 18-21 września 2013 r. w Warszawie odbyła się 8. Paneuropejska Konferencja nt. Stosunków Międzynarodowych (Pan-European Conference on International Relations). W jej ramach miało miejsce ok. 50 paneli z prawie 1000 uczestników z całej Europy oraz spoza naszego kontynentu.
Wydarzenie to miało tym większy prestiż, że po raz pierwszy konferencja ta została zorganizowana pod szyldem utworzonego w tym samym roku Europejskiego Stowarzyszenia Studiów Międzynarodowych (European International Studies Association, EISA). Powstało ono na bazie Stałej Grupy ds. Stosunków Międzynarodowych (Standing Group on International Relations, SGIR) Europejskiego Konsorcjum Badań nad Polityką (European Consortium for Political Research, ECPR). Współorganizatorem tej konferencji był Instytut Stosunków Międzynarodowych UW oraz Polskie Towarzystwo Studiów Międzynarodowych.
Szczególnie ciekawe były panele zorganizowane w ramach 42. sekcji. Dotyczyły one: 1) dobrych praktyk w nauczaniu stosunków międzynarodowych, 2) używania mediów społecznościowych do komunikowania wyników badań naukowych, 3) uwag redaktorów czasopism naukowych jak opublikować artykuł nt. stosunków międzynarodowych oraz 4) spotkania z wydawcami książek.
Dyrektor ISM UW, prof. dr hab. Edward Haliżak, podejmował również starania o to, żeby w 2017 r. w Warszawie odbył się kongres Światowego Komitetu Studiów Międzynarodowych (World International Studies Committee, WISC). W działaniach tych ISM UW był wspierany przez Polską Organizację Turystyczną. W tym celu w dniach 11-12 lutego 2015 r. w Polsce goszczono przedstawicieli WISC. Konkurentem Warszawy, który ostatecznie okazał się zwycięzcą w tej rywalizacji, była stolica Tajwanu, Tajpej.
Warsztaty dla młodych naukowców
Równie istotne, poza wymienionymi wyżej konferencjami, były trzy warszawskie warsztaty dla młodych naukowców z Europy Środkowej i Wschodniej prowadzone przez wybitnych przedstawicieli światowej nauki o stosunkach międzynarodowych. Spotkania te zostały zorganizowane w Instytucie Stosunków Międzynarodowych UW i główną ich siłą napędową była dr Anna Wojciuk z tegoż instytutu.
Gościem pierwszego z nich był profesor Aarhus University w Danii Knud Erik J?rgensen, który uważany jest za wybitnego znawcę teorii stosunków międzynarodowych. Jest on autorem m.in. monografii pt. “International Relations Theory: A New Introduction” (Palgrave Macmillan, 2010).
Warsztat ten nosił tytuł “How to build an IR theory” i poprzedził konferencję CEEISA w Krakowie (miał miejsce w dniach 18-19 września 2012 r.). Formalnie jego organizatorami był warszawski oddział PTSM oraz wspomniany ISM UW.
Gościem pozostałych dwóch warsztatów (Workshop for Junior Scholars) był prof. Stefano Guzzini. Pierwszy z nich miał miejsce po konferencji EISA w dniach 22-23 września 2014 r. Trzeci zaś odbył się 17 marca 2015 r. Oba formalnie zostały zorganizowane przez ISM UW.
Polskie struktury
Pewną rolę w umiędzynarodowieniu interesującej nas dyscypliny odgrywają polskie instytucje. W 2008 roku przy wsparciu Prorektora UJ ds. dydaktyki, prof. dr hab. Andrzeja Mani odbyło się spotkanie grupy inicjatywnej Polskiego Towarzystwa Studiów Międzynarodowych (PTSM). Formalnej rejestracji stowarzyszenia dokonano rok później w Warszawie. Za przygotowanie statutu i organizację zjazdu założycielskiego był odpowiedzialny prof. Edward Haliżak. On został też pierwszym przewodniczącym PTSM. W 2010 r. utworzono zaś pierwszy oddział terenowy PTSM (w Krakowie).
Stałym elementem działalności PTSM stało się organizowanie dorocznej konferencji (konwencji), w trakcie której omawia się m.in. stan dyscypliny, w tym stopień jej umiędzynarodowienia. Pierwsza konwencja miała miejsce 23 listopada 2011 r. na Wydziale Nauk Politycznych i Dziennikarstwa UAM i nosiła tytuł ??Poza oblężoną twierdzę?. Interdyscyplinarność w nauce o stosunkach międzynarodowych?.
Organizatorami konferencji były: Wydział Nauk Politycznych i Dziennikarstwa UAM, PTSM i jego oddział w Poznaniu oraz Zakład Studiów Strategicznych WNPiD UAM.
Na konferencji tej, przy okazji sesji plenarnych, poruszono szereg kwestii dotyczących stanu badań prowadzonych przez polskich przedstawicieli nauki o stosunkach międzynarodowych. Pokłosiem tej konferencji była publikacja pt. ?Wielo- i interdyscyplinarność nauki o stosunkach międzynarodowych?.
Z tego wydarzenia w pamięci szczególnie zapadło mi wystąpienie prof. Knuda Erika J?rgensen pt. ?Varieties of Discipline in International Relations?. Zwrócił on uwagę ? w kontekście wezwań do interdyscyplinarności ? że pełnoprawna dyscyplina naukowa nie tylko powinna umieć sprawnie czerpać z osiągnięć kolegów z innych obszarów badań, ale także potrafić wyznaczyć swoje granice. Wyjście poza takie granice oznacza zaś opuszczenie dyscypliny. Bez takich granic nie istnieje jasno określona dyscyplina naukowa.
Zewnętrzna analiza i autodiagnoza
Wreszcie 18 marca 2015 r. na Uniwersytecie Warszawskim odbyła się konferencja pt. ?Stosunki międzynarodowe i studia europejskie w Polsce ? stan obecny i perspektywy rozwoju?. Została ona zorganizowana przez Instytut Europeistyki UW oraz ISM UW, we współpracy z Polskim Towarzystwem Studiów Europejskich, PTSM oraz CEEISA.
Podczas tej konferencji zaprezentowano raport z badań realizowanych w ramach projektu ?Badanie stanu dyscyplin ?nauka o stosunkach międzynarodowych? i ?studia europejskie? w Polsce? (finansowanego przez Narodowe Centrum Nauki na podstawie umowy nr UMO-2012/07/B/HS5/03961). Grant ten realizuje prof. Jacek Czaputowicz, dr A. Wojciuk oraz dr Kamil Ławniczaka. W trakcie konferencji część dotyczącą stosunków międzynarodowych zaprezentowała dr A. Wojciuk. Badanie objęło prawie 1000 artykułów z czasopism naukowych oraz około 300 doktoratów.
Co jednak ważniejsze, wyniki pierwszej fazy badań nad stanem nauki o stosunkach międzynarodowych zostały opublikowane przez J. Czaputowicza i A. Wojciuk w artykule pt. ?IR scholarship in Poland: the state of the discipline 25 years after the transition to democracy? w prestiżowym ?Journal of International Relations and Development? wydawanym przez CEEISA.
Może błędnie, ale uznaję ten artykuł za pierwszy od 25 lat opublikowany przez badaczy stosunków międzynarodowych z Polski w międzynarodowym czasopiśmie z niezłym wskaźnikiem Impact Factor (w Polsce odpowiada to tzw. części A listy MNiSzW RP lub tzw. liście filadelfijskiej). Choć warto pamiętać, że już wcześniej zdarzały się nieco podobne osiągnięcia polskich pracowników naukowych np. dr Katarzyny Romańczyk (UJ) w 2011 r. lub prof. J. Czaputowicza (UW) w 2012 r.
Co równie ważne, w trakcie wspomnianej konferencji z marca prof. Jacek Czaputowicz omówił wstępne wyniki koordynowanej przez niego polskiej części badania ankietowego ?Dydaktyka i badania w nauce o stosunkach międzynarodowych? (Teaching, Research & International Policy, TRIP). Przedsięwzięcie to realizowane jest przez Instytutu Teorii i Praktyki Stosunków Międzynarodowych (Institute for the Theory and Practice of International Relations) College?u Williama i Mary (College of William & Mary) w Williamsburg (Wirginia, Stany Zjednoczone).
Ta edycja miała wyjątkowy dla nas charakter, bo Polska po raz pierwszy od 30 lat prowadzenia TRIP została nim objęta. Tym samym dołączyła do grona ponad 30 państw uczestniczących w tym przedsięwzięciu. Wyniki tego badania można poznać tutaj.
Przy okazji tej konferencji pojawiły się ramy instytucjonalne do przedyskutowania przez polskie środowisko kwestii stanu nauki o stosunkach międzynarodowych w Polsce. W spotkaniu tym wziął udział także prof. S. Guzzini, a także przedstawiciele nauki o stosunkach międzynarodowych z Polski, pracujący w kraju i za granicą.
Chyba z ?krótkiego? pierwszego wpisu wyszła przydługa wyliczanka różnych, nie zawsze jasno powiązanych, wydarzeń. Co o tej liście sądzicie? Czy warto ją o coś uzupełnić? Coś usunąć?
PS. Przepraszam jeśli kogoś lub jakieś przedsięwzięcie pominąłem. Jak zaznaczyłem, to subiektywna, nie zaś naukowa, lista kroków. Z chęcią ją uzupełnię.